مدیریت استراتژیک - تدوین استراتژی ها
مدیریت استراتژیک - تدوین استراتژی ها
حسین عبدی
مقدمه
سازمان ها می توانند با به کارگیری استراتژی ها و به صورت تدریجی و گام به گام از وضعیت فعلی خود جلوتر رفته و به موقعیت مطلوب مورد نظر خود در آینده دست یابند . مگر اینکه به ناگاه شرایطی نامساعد به سازمان تحمیل گردد . موفقیت یا عدم موفقیت یک سازمان تنها و تنها مدیون و وامدار نوع نگاه و طرز نگرش مدیران و همچنین عملکرد آنان است . شرایط محیطی البته تأثیر گذار است اما نه به اندازه ای که سلب مسئولیت کند از صاحبان و مدیران سازمان . مدیریت استراتژیک و متدها و تکنیک های آن مدیران سازمان را یاری می دهد که به آینده سازمان پرداخته و آن را رقم بزنند .
در مطالب گذشته در مورد مدیریت استراتژیک مراحلی را ارائه کردیم که در این مطلب آن ها را ادامه خواهیم داد .
مسئولیت برنامه ریزی کلان و مدیریت استراتژیک
مدیران ارشد سازمان و بالاخص گروهی که آن را کمیته راهبرد استراتژیک می نامیم مسئولیت اجرای فرآیند مدیریت استراتژیک را بر عهده خواهند داشت . در مورد کمیته راهبرد استراتژیک نیز بایستی بگوییم که متشکل از مدیران ارشد سازمان مانند مدیرعامل ، مدیر کارخانه ، معاونت ها و همچنین مدیران میانی یا همان مدیران واحدها می باشند . این جمع شامل مدیر بازرگانی ، برنامه ریزی ، طرح و برنامه ، مهندسی ، تحقیق و توسعه ، تولید ، ارائه خدمات ، مالی و حسابداری و . . . می باشد .
کمیته راهبرد استراتژیک نباید و نمی تواند که همه راه های امکانپذیر را مد نظر قرار دهد تا به عنوان استراتژی سازمان جهت اجرا ، انتخاب گردند زیرا که راه ها و مسیرهای بسیار زیادی وجود دارند که عملی بوده و برای اجرای آن ها نیز شیوه های بسیاری وجود دارند ، بلکه بایستی موارد معدودی از استراتژی های جذاب و قابل اجرا را مورد توجه قرار دهد . همچنین در تعیین و انتخاب استراتژی ها بایستی که مزایا و معایب آنها و هزینه و فایده آنها نیز مشخص شده و مورد ارزیابی قرار گیرند .
کار گروهی در فرآیند مدیریت استراتژیک ضمن برخورداری از منافع خرد جمعی و تفکر و تحلیل چند سویه و چند بعدی این حسن دیگر را دارد که مشارکت مدیران در تدوین استراتژی ها باعث مشارکت آن ها در فاز اجرایی و عملیاتی ساختن استراتژی ها نیز می گردد . فهم و درک صحیح مدیران از موقعیت سازمان ، اهداف بلند مدت و برنامه ها نیز از دیگر مزایای مشارکت مدیران میانی می باشد .
منابع تدوین استراتژی ها
باید توجه داشت که استراتژی های مختلف به طور شانسی و دفعتا ظاهر نمی شوند ، بلکه بایستی آن ها را از رسالت و مأموریت سازمان ، اهداف کلان و بلند مدت و همچنین بررسی عوامل بیرونی و درونی سازمان ایجاد کنید و به وجود آورید . ضمن آنکه نیم نگاهی به استراتژی های موفق در زمینه کاری و فعالیت خود بایستی داشته باشید . مطالعه روش و نحوه ی برنامه ریزی بلند مدت شرکت های موفقی که در زمینه کاری مشابه با شما می باشند دید خوب و مناسبی به شما خواهد داد تا جهت برنامه ریزی استراتژیک سازمان خود از آن ها نه تقلید که الگو برداری نمایید .
فاز تدوین استراتژ ی ها از مهم ترین مراحل فرآیند مدیریت استراتژیک می باشد . در این مرحله شما متوجه می شوید که بایستی توان تحلیل و تفکر خود را نسبت به مراحل پیشین ، بیشتر به کار ببندید . مراحل تعیین عوامل داخلی و خارجی نیز شامل فعالیت های تحلیلی نیز بودند اما جنبه گردآوری داده ها و اطلاعات در آن ها قدری پر رنگ تر می نمایاند .
در این مرحله شما بایستی با استفاده از اطلاعات و داده های گردآوری شده قبلی ، قدرت تحلیل و خلاقیت خود را به کار بسته و استراتژی های ممکن را با توجه به شرایط سازمانی و موقعیت آن در جامعه کسب و کار مرتبط ، تعیین وتدوین نمایید .
پس از مراحل تدوین بیانیه چشم انداز و بیانیه مأموریت یا رسالت سازمان ، تعیین عوامل خارجی شامل فرصت ها ، تهدیدها و مشخص نمودن عوامل داخلی که نقاط ضعف و قوت سازمان را در بر می گیرد حالا نوبت به آن می رسد که استراتژ ی های ممکن را تعیین نمایید . چشم انداز ، مأموریت و اهداف بلند مدت نیز در تدوین استراتژی ها نقش پر رنگی دارند . خروجی این مرحله ، استراتژی های ممکن برای سازمان می باشد که مورد ارزیابی قرار گرفته و مناسب ترین آن ها انتخاب شده و سپس به برنامه ریزی های اجرایی جهت عملیاتی نمودن آن ها خواهیم پرداخت .
تدوين استراتژي ها
متدهاي گوناگون تدوين استراتژي ها را مي توان در يك پروسه ي سه مرحله اي تصور كرد . اين تكنيك ها براي انواع سازمان ها با وسعت و بزرگي زياد و يا بنگاه هاي كوچك قابل به كارگيري مي باشند . مديران ارشد سازمان ها مي توانند با استفاده از اين روش ها ، استراتژي ها را شناسايي ، ارزيابي و انتخاب نمايند .
مراحل تدوين استراتژي
· مرحله ورودي
· مرحله مقايسه
· مرحله تصميم گيري
مرحله ورودي
دراين مرحله شما با استفاده از رهیافت هاي ارائه شده در مقاله ي " تحليل محيط بيروني و ارزيابي عوامل خارجي در مديريت استراتژيک " و " روش تحلیل عوامل درونی در برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک Internal Factor Analysis " داده ها و اطلاعات مورد نياز براي تدوين استراتژي ها را گردآوري و ايجاد مي نماييد .
مرحله مقايسه
در اين بخش از فرآيند برنامه ريزي و مديريت استراتژيك با مقابل هم قرار دادن عوامل مهم داخلي و خارجي ، انواع استراتژي هايي كه اجراي آنها براي سازمان امكان پذير است را بدست مي آوريد و تعيين مي كنيد . روش ها و تکنیک های متفاوتی برای این مهم یعنی تعیین استراتژی ها وجود دارد که در این مطلب ، تمرکز خود را بیشتر بر روش ماتریس قوت ها ، ضعف ها، تهدیدها ، فرصت ها گذاشته و آن را با هم مرور خواهیم کرد . در اين مرحله كه مطلب پيش روي شما به آن مي پردازد از ماتريس SWOT ، نقاط ضعف ، نقاط قوت ، فرصت ها و تهديدها Threats , Opportunities , Weakness , Strengths براي تعيين استراتژي ها بهره مي گيريم .
مرحله تصميم گيري
در اين مرحله از اطلاعات بدست آمده از مرحله ورودي استفاده شده تا استراتژي هايي را كه در مرحله ي دوم ، شناسايي شده اند را مورد ارزيابي قرار دهیم . اين ارزيابي به صورت عيني و بدون اعمال نظر شخصی انجام مي شود . با تكنيكي كه در اين مرحله ارائه مي شود ميزان مطلوب بودن و جذابيت انواع استراتژي ها را مشخص مي كنيم و مبنایی عيني ، كمي و مقداري براي انتخاب استراتژي مناسب از بين استراتژي هاي مختلف به دست مي دهيم . در مورد ارزیابی استراتژی های ایجاد شده در مطالب بعدی به صورت مفصل صحبت خواهیم کرد .
اين نكته مهم را به خاطر داشته باشيد كه در مراحل سه گانه و استفاده از روش ها وتكنيك هاي مختلف بايستي به صورت توامان و هم زمان از تحليل های منطقي و قضاوت هاي شهودي استفاده نماييد . همانطور كه مي دانيد تحلیل هاي منطقي مبتني بر تكنيك هاي تحليلي داده هاي آماري و عدد و رقم بوده و قضاوت هاي شهودي ناظر به بحث و گفتگوي كارشناسان و خبرگان و درك و دريافت ذهني آنان مي باشد كه آن نيز بر پايه تجربيات ، دانش و تفكر تحليلي آن ها استوار شده است . منظور شم خوب اقتصادي ، حس ششم قوي و . . . مي باشد .
ضمنا اگر اطلاعات عيني وجود نداشته باشد و يا به روش هاي علمي ، تجزيه و تحليل نشوند در فرآيند تدوين استراتژی ها عواملي چون تعصبات شخصي ، سياست ورزي ، احساسات يا عواطف ، ويژگي هاي شخصيتي و همچنين خطاي هاله ای تأثير گذار خواهد بود و احتمالا راه به بيراهه بدل خواهد شد .
ماتريس نقاط قوت ، نقاط ضعف ، فرصت ها و تهديدها
SWOT Matrix
استراتژي را مي توان مقايسه اي دانست كه سازمان بين مهارت ها و منابع داخلي و فرصت ها و ريسك ها مي نمايد . اين تكنيك نیز بر اساس اطلاعاتي كه از ارزيابي عوامل دروني و بيروني بدست آمده بنا مي شود و فرصت ها و تهديدات بيروني را با نقاط قوت و ضعف داخلي مقايسه مي كند تا استراتژی هایی که متناسب با شرایط درونی سازمان بوده و اثرات وضعیت پیرامون سازمان را نیز در برداشته باشد به دست دهد .
در بيشتر شرايط ، روابط بين عوامل دروني و بيروني پيچيده است و براي مقايسه اين عوامل بايد بتوانيد نتايجي را كه از آن ها بدست مي آيد يعني استراتژي ها را هماهنگ نموده و آنها را متعادل و متوازن نمود .
هر سازماني براي اينكه موفق شود بايد استراتژي هاي خوبي را تدوين كند و به اجرا در آورد . اگر اهل فوتبال باشيد مي دانيد كه يك حمله خوب و همه جانبه بدون دفاع مناسب و حساب شده ، معمولا به گل خوردن و شكست مي انجامد . طبیعی است که هجومي بي مهابا و بدون داشتن گرويي و پشتيبان لازم و کافی ، غيرعاقلانه مي نماياند .
تدوين استراتژي براي بهره بردن از فرصت ها يا نقاط قوت ، نوعي حمله است در حالي كه طرح ريزي براي كاهش و يا حذف آسيب هاي ناشي از تهديد ها و يا نقاط ضعف به معناي دفاع مي باشد . به همين دليل بايستي براي تدوين استراتژي هاي گوناگون بايد آن ها را هماهنگ نمود و همانطور كه در پاراگراف پيش گفتيم بين آنها تعادل و توازن برقرار نمود .
با استفاده از ماتريس SWOT مي توانيد چهار نوع استراتژي را ارائه نمایید .
· استراتژي هاي SO
· استراتژي هاي WO
· استراتژي هاي ST
· استراتژي هاي WT
هرکدام از استراتژی هایی که در بالا نام برده شد ناظر به وضعیت خاص شرکت و محیط اطراف آن و اثراتی که آن محیط بر سازمان شما دارد می باشد . در گام اول بايستي عوامل اصلي داخلي و خارجي را مقايسه كنيد . اين قسمت ، مشكل ترين بخش تهيه ماتريس است و توان قضاوت بالايي را مي طلبد . میزان مناسب بودن استراتژی هایی که از این متد به دست می آید و صحیح یا نادرست بودن آن ها به صحت اطلاعاتی می باشد که تا کنون گردآوری کرده اید و قوت و ضعف این استراتژی ها بستگی زیادی دارد به دقتی که در تحلیل ارزیابی عوامل درونی و بیرونی سازمان صرف کرده اید .
استراتژي هاي SO
نقاط قوت و فرصت ها Strengths Opportunities
همانطور كه مشخص است اين استراتژي ها از تقابل نقاط قوت سازمان و فرصت هاي موجود در محيط به دست مي آيد . با اجراي استراتژي هایی سازمان مي كوشد با به كارگيري نقاط قوت خود از فرصت ها بهره برداري كرده و كمال استفاده از آن ها را ببرد . اگر سازمان شما در چنين موقعيتي قرار دارد كه به شما تبريك مي گويم . شما كاري نداريد جز اينكه سعي كنيد تمام توان و تلاش خود را به كار گيرید و از موقعيت مطلوبي كه داريد نهايت حظ و بهره را ببريد .
استراتژي هاي ST
نقاط قوت و تهديدها Strengths Threats
در اين وضعيت سازمان شما کماكان و مشابه حالت قبل نقاط قوت خود را دارا مي باشد و به آنها مي بالد تفاوت در آنجاست كه در پيش روي شما به جاي فرصت ، تهديد نشسته است . اندكي نگران كننده است اما نااميد نباشيد ، تنها و دست خالي نيستند ، تهديد وجود دارد اما ابزار و سلاح نيز در دست شما است .
در اين موقعيت سعي كنيد استراتژي هايي را ايجاد كنيد و پياده سازيد تا اثرات مخرب تهدیدها را تا حد امكان كاهش دهيد و يا به كلي از آن ها پرهیز نماييد . تمام سعي خود را بكنيد تا آسيب نبينيد .
نكته ديگري نيز وجود دارد و آن است که در برخي مواقع در پس هر تهديدي ، فرصتي نهفته است ، اگر بتوان آن تناقض را حل نمود و ورق را برگرداند مي توان از اثرات تهديد پرهيز نمود و حتي از آن موقعيت بهره اي هم برد . ضمن آنكه شرايط بيروني براي كليه شركت هاي رقيب نيز وجود دارد ، يعني تهديد براي شما ، تهديد براي ديگران نيز محسوب مي شود و به گفته ي قدما که احتمالا انوشيروان می باشد ؛ " ظلم به همگان عدالت است " و اگر شما بتوانيد از تهديدها پرهيز نماييد ، گامي از رقباي خود پيش مي افتيد . رقبايي كه تهديدهاي محيطي اثرات مخرب خود را بر آن ها گذاشته و آن ها را به عقب رانده و اگر شما حتي در جاي خود باقي بمانيد از آن ها جلو افتاده ايد .
استراتژي هاي WO
نقاط ضعف و فرصت ها Weaknesses Opportunities
در اين موقعيت شما فرصت هاي موجود را با نقاط ضعف خود مقايسه مي كنيد ، نگاهتان بايد به اين وضعيت طوري باشد كه با بهره گيري از فرصت ها بتواند نقاط ضعف خود را ترميم نماييد و يا حتي آن ها را به نقاط قوت خود بدل نماييد اگر مشكلات و يا معضلاتي گريبان سازمان شما را گرفته است سعي كنيد از رهگذر به كارگيري فرصت ها آنها را بهبود داده و ترميم نماييد .
همانطور كه تاكنون دريافته ايد ، مي بينید كه استراتژي هاي صحيح بسته به آن است كه در مراحل گذشته يعني تحليل محيط و ارزيابي عوامل خارجي و بررسي سازمان و ارزيابي عوامل داخلي به صورتي دقيق عمل كرده باشيد . اگر در كنكاش سازمان خود به درستي عوامل ضعف و مسائل مبتلا به سازمان را شناسايي نكرده باشيد و اگر فرصت ها ي موجود در بازار را با موشكافي نشناخته باشيد نمي توانيد و اين شانس را نخواهيد داشت كه نقاط ضعف خود را با استفاده از فرصت ها برطرف نماييد . توصيه مي كنم هر كجا احساس كرديد كه نياز به بازبيني مراحل قبلي مانند بررسي عوامل داخلي و خارجي داريد ، حتما دست به كار شويد ، براي اينكه بقيه راه را تا مقصد با آدرس اشتباهي طي نكنيد زحمت دوباره ي بررسي را به خود بدهيد .
استراتژي هاي WT
نقاط ضعف و تهديد ها Weaknesses Threats
اميدوارم كه سازمان شما در اين موقعيت قرار نگيرد زيرا كه وضعيت مخاطره آميزي مي باشد و كار مشكلي را پيش رو خواهيد داشت تا از اين وضعيت خارج شويد . وجود تهديدهاي بسيار و نقاط ضعف متعدد براي هر سازماني بسيار آسيب رسان خواهد بود .
در اين حالت بايستي سعي كنيد كه حالتي تدافعي به خود گرفته و هدفتان اين باشد كه نقاط ضعف خود را كاهش داده و از تهديدها پرهيز نماييد . چاره اي نيست جز اينكه براي بقا مبارزه کنيد . بايستي از حجم فعاليت هاي خود بكاهيد . از استراتژي هاي كاهش و يا واگذاري استفاده كنيد . اگر انتخابي پيش رو نداريد بايد شركت را واگذار كرده و منحل نماييد .
ترسيم ماتريس SWOT
يك جدول با سه سطر و سه ستون ترسيم كنيد يعني با نه خانه . خانه اول ستون سمت راست را خالي بگذاريد . در زير آن يعني سطر دوم از ستون اول فرصت ها را فهرست كنيد ، ترجيحا بر حسب اولويت و به ترتيب اهميت هر كدام . در خانه ي زير آن تهديد ها را فهرست كنيد . در خانه سطر اول ستون دوم نقاط قوت و در خانه ي سمت چپ آن تهديدها را درج نماييد .
حالا مطابق توضيحاتي كه در مورد هر كدام از انواع استراتژي ها داديم در خانه اي كه مقابل ستون ها و سطرهای هر كدام از عوامل به وجود مي آيد ، استراتژي ها را با تقابل و مقايسه هر كدام از عوامل زير مجموعه ي نقاط ضعف ، نقاط قوت ، فرصت ها و تهديدها را ايجاد كرده و درج نماييد .
به عنوان مثال در سطر دوم ستون دوم استراتژي هاي SO را بنويسيد و به همين صورت استراتژي هاي ST ، WO و WT را نيز درج نماييد .
در مقايسه ي عوامل و در ابتداي امر ، هدف تعيين بهترين استراتژي ها نيست بلكه مشخص نمودن استراتژی هاي قابل اجرا مي باشد . براي مشخص نمودن استراتژي هاي امكان پذير با توجه به شرايط داخلي سازمان شما و وضعيتي كه در محيط وجود دارد از روش هاي طوفان فكري و هم انديشي اعضاي كميته راهبرد استراتژيك استفاده كنيد . توجه داشته باشيد كه خلاقيت و خلق ايده هاي جديد براي ايجاد استراتژي ها حاصل فعاليت نيم كره ي راست مغز مي باشد . در اين گام هدف ارزيابي استراتژي ها نيست پس سعي نكنيد استراتژي هاي پيشنهاد شده از سوي اعضاي جلسه را نقد و بررسي نمايد . مديران را تشويق كنيد تا ايده هايي را كه از مقايسه عوامل داخلي و خارجي به ذهنشان مي آيد را بيان دارند و آن ها را ثبت كنيد .
در مراحل بعدي و در فاز تحليل منطقي آنها را ارزيابي خواهيم نمود . مي دانيد كه فعاليت همزمان دو نيمكره ي راست و چپ مغز از هركسي بر نمي آيد پس در اين بخش تمركز بر اين داشته باشيد كه فقط استراتژي هاي ممكن را شناسايي نماييد . طبيعتا تمام استراتژي ها قابل اجرا نخواهند بود ، بعدا هر كدام كه جذاب تر بود را انتخاب كرده و به عنوان استراتژي هاي برگزيده و مطلوب ، اجرا خواهند شد .
مطلب رهنمودهایی برای اجرای استراتژی ها نيز كمك بسيار خوبي به شما خواهد بود تا با توجه به شرايط ، استراتژي هاي مناسب را ايجاد كنيد .
ضمنا هر كدام از استراتژي ها ممكن است از مقايسه ي تنها يك عامل داخلي با يك عامل خارجي بدست نيايند براي درك بهتر منطق ايجاد هر استراتژي موارد فرصت ها ، تهديدها ، نقاط قوت و نقاط ضعف را با عبارت هاي S1,S2,… و T1,T2,… و W1,W2,… وO1,O2,… نشانه گذاري نماييد . اگر در تعيين يك استراتژي يك يا تعدادي از عوامل ، دخيل و تأثيرگذار مي باشند در جلوي آن استراتژي علامت مربوط به هر يك از عوامل را درج نماييد . مثلا يكي از استراتژي هاي ST از عوامل S7,S4 و همچنين T5,T4,T1 به دست آمده است .
اميدوارم مطالعه نكاتي كه در اين مطلب ارائه گرديد راهگشاي شما در تعيين راهکارهاي مناسب جهت سمت و سو دادن به كسب و كارتان براي موفقيت باشد . در مطلبي ديگر با ارائه ي يك مطالعه ي موردي شما را با تدوين استراتژي ها بيشتر آشنا خواهم كرد .
در صورت خواستن هرگونه توضيح بيشتر يا درخواست ارائه ي راهنمايي مي توانيد ارتباط برقرار نماييد .
REF : STRATEGIC MANAGEMENT - FRED R DAVID
TRANSLATED BY : A.PARSAYAN P.H.D & S.M.AERABI PH.D
مطالب مرتبط :
توصیه هایی جهت به کار گیری استراتژي ها با توجه به موقعیت های ماتريس SWOT
مدیریت استراتژیک - اهداف بلند مدت
تشریح انواع استراتژی ها - استراتژی های یکپارچگی
